We rijden over een mooi fietspad in het groen. Net ervoor zijn we over een wildrooster gereden. Even verder kunnen we omkeren: grote grazers versperren het fietspad. Er staat een stier met kalfjes erbij, dus we zorgen dat we wegkomen. Voor wie denkt dat dit een overdreven reactie is, lees verder! Laat je niet te grazen nemen door grote grazers.

Dit beeld zien we steeds vaker op fietspaden die in mooie stukjes groen liggen. Hier worden namelijk ‘grote grazers’ ingezet om de natuur te beheren. Dit zijn grote wilde dieren zoals wisenten (Europese bison), de tauros (oeros), Heck- en Gallowayrunderen, konikpaarden of Schotse Hooglanders.

De laatste decennia worden er steeds meer grote wilde beesten losgelaten in de Nederlandse natuur. Het aantal ongevallen met recreanten neemt daardoor ook toe. We hebben het dan niet over een blauwe plek of schaafwond. De lijst met gemelde ongevallen beschrijft letsel als rugletsel, inwendige bloedingen, een arm die op meerdere plaatsen is gebroken, een fractuur van de wervelkolom of simpelweg ‘ernstig gewond’. Dit is te lezen in het rapport van een uitgevoerd onderzoek door ARK Natuurontwikkeling (wij van WC-Eend…) uit 2018. Hierin concludeerde ARK in Grote grazers, aanvaardbare risico’s dat 15 ernstig gewonden in 10 jaar tijd hartstikke meevalt. Geen reden om ermee te stoppen in elk geval.

Deze lijst van ARK Natuurontwikkeling bevat alleen de bekende ongevallen, van mensen die naar de eerste hulp moesten voor behandeling en waarvan melding is gedaan. Het vermeldt bijvoorbeeld niet deze situatie, waarin iemand werd achterna gezeten door een stier op het fietspad De Grote Trap (toepasselijke naam in dit verband) in Zeewolde. Omdat het rapport van ARK een ouder rapport is, is de lijst inmiddels al veel langer. Wie speurt op krantenartikelen komt bijvoorbeeld deze incidenten tegen (lijst niet compleet).

Datum	Locatie	Link	Soort
2016	Maashorst	Wisent bijt ranger	Wisent
2017	Posbank bij Rheden, Gelderland	Buikwond van 27 centimeter diep	Schotse hooglander
2018	Boswachterij Dorst, natuurgebied Surae, meerdere incidenten	Boze Schotse hooglanders	Schotse hooglanders
maart 2019	Maashorst	Gecompliceerde enkelbreuk en snee in gezicht	Tauros
jan 2020	Maashorst, Uden	Wandelaar op de hoorns genomen	Tauros
jan 2020	Slochteren	Columnist bijna op de hoorns	Schotse hooglander
?	Maashorst, een van de reacties op artikel meldt:	Kinderwagen op de hoorns	Tauros

Wat doen die wilde beesten daar tussen de wandelaars, ruiters en fietsers? “In Nederland worden sinds de jaren ’80 grote grazers (runderen, paarden/pony’s, schapen en geiten) in natuurgebieden ingezet als nieuwe vorm van natuurbeheer. Dit met als voornaamste doel de biodiversiteit en natuurlijkheid van de Nederlandse natuur te bevorderen.” Aldus het rapport ‘Interacties tussen grote grazers en recreanten – Een verkenning van risico’s en oplossingen’.

Wat is dit eigenlijk voor een rare koehandel? De ‘natuurlijkheid’? Die beesten horen helemaal niet in Nederland thuis. Of niet meer. Schotse hooglanders, de naam zegt het al, horen niet in de Nederlandse laaglanden. Galloway runderen kwamen in de Keltische tijd voor in Schotland. Konikpaarden komen uit Polen. De Europese bizon of wisent, is al eeuwen verdwenen uit Nederland. De oeros stierf uit in de 7e eeuw na Christus.

Pleistoceen
Ook historisch interessant: het fokprogramma van het Heck-rund door de gebroeders Heck, met als doel een oerrund te ontwikkelen, kreeg in Duitsland vanaf 1933 steun van de nationaalsocialistische overheid. Ik gooi de Godwin er maar meteen in. Het lijkt wel of een fanatieke historicus hier het natuurbeheer doet. Iemand die bedacht heeft dat de natuur terug moet naar hoe het was in het pleistoceen. Die het darwinisme wel even zal corrigeren met een fokprogramma met dierentuinbewoners om fantasiebeesten te creëren met oorspronkelijk geachte kenmerken. Beesten die gevaarlijk zijn voor mensen.

Wat kun je doen?

Wij mijden inmiddels veel fietspaden waar grote grazers zijn uitgezet. Natuurlijk zijn de risico’s klein, afgezet naar het aantal recreanten. Maar dat is het niet het enige. Zijn er grote grazers, dan kan je er slalommen tussen de koeienvlaaien. Bovendien wordt er slecht of niet gemaaid, omdat daarvoor die beesten in het gebied zijn neergezet. Die er vervolgens een potje van maken. In plaats van de boel kort te houden, liggen ze alleen maar een beetje te chillen op het warme asfalt. Ondertussen het leven van wandelaars en fietsers zuur makend. Die zich dan ook steeds minder laten zien, waardoor het gebied er nog desolater oogt.

Vermijden
Fietsers willen van A naar B en als dit soort dieren overal de fietspaden blokkeren, lukt dat niet. Omdat het voor een fietser niet handig is om het hele stuk terug en vervolgens om te fietsen, vermijden we dit soort stukken maar voortaan.

Neem bijvoorbeeld dat fietspad De Grote Trap, gelegen tussen Ibisweg en Schollevaerweg in Zeewolde, halverwege onderbroken door de Vogelweg. Kom je tussen de Ibisweg en Vogelweg halverwege de Hereford koeien tegen en moet je omkeren, dan fiets je niet 4,22 kilometer maar ruim 5 kilometer meer, om op hetzelfde punt uit te komen. Wees je er dus bewust van wanneer je een wildrooster passeert, dat er verderop een blokkade kan liggen. Prima misschien op een recreatief rondje vanuit huis, minder als je onderweg bent en niet zit te wachten op nog meer kilometers. Nog los van dat je letterlijk bent overgelaten aan de wilde beesten.

Adviezen
Toch een wildrooster gepasseerd? Volg dan deze adviezen:

• Houdt 25 meter afstand en in het geval van wisenten en van taurossen zelfs 50 meter.
• Komt het dier op je af, zoek dan dekking achter bomen.
• Gedraag je rustig en houd honden aangelijnd.¹⁾

Leer de signalen kennen. “Als hij (of zij) onrustig wordt, alsof de Hooglander jeuk heeft, de kop naar achteren slingert en met de poten gaat schuifelen, noem dat gerust code oranje. Gooit het beest zijn kop naar beneden, dan is de aanval aanstaande. Code rood. De aanwezigheid van een kalfje garandeert narigheid,” aldus journalist Eric Nederkoorn in Dagblad van het Noorden (bron niet genoemd in artikel).

Boswachter Jowien van der Vegte: “Schotse Hooglanders zien er vaak heel relaxt uit. Je zou kunnen denken dat je ze wel even kan aaien of voeren. Ik maak ook mee dat mensen hun kinderen op hun rug zetten. Vergis je niet, deze dieren zijn echte binnenvetters. Het is moeilijk om hun lichaamstaal en gedrag in te schatten. Ze ogen rustig, maar schudden ze bijvoorbeeld met hun kop of kijken ze je strak aan met hun kop omlaag, dan is dat omdat ze jou ondertussen hartstikke vervelend vinden.”²⁾

Schuldige
Word je aangevallen dan word je als recreatief fietser of wandelaar al gauw aangewezen als de schuldige: dan had je maar de bordjes moeten lezen en genoeg afstand moeten houden. Wij vinden dit de omgekeerde wereld. Dit soort grote en gevaarlijke beesten moeten niet op fietspaden schijten, in de weg liggen en recreanten aanvallen.

Afstand houden van paarden is sowieso ingewikkeld, mijn ervaring is dat ze naar je toekomen, ze zijn zo nieuwsgierig als een Aagje. Let op dat je een paard nooit aan de achterkant passeert, ze kunnen hard achteruit trappen. Ligfietsers veroorzaken daarentegen ook nog vaak dat paarden op hol slaan. Met een velomobiel heb je daar het meest kans op maar je moet ook oppassen als je een vlaggetje op je fiets hebt zitten tegen zeurende mensen.

Gelukkig bepaalt de wet nog altijd dat de eigenaar van het dier verantwoordelijk is voor de schade dat het aanricht. En dus moest Natuurmonumenten betalen voor de ziektenkosten van de vrouw die gespiest was door een Schotse Hooglander. De hoorn ging 27 centimeter haar buik in. Als wandelaarster liep ze met een grote boog om de groep dieren heen. Maar kennelijk was daarvoor al iemand met een loslopende hond langsgelopen, het koebeest was geïrriteerd geraakt en had daarna zijn frustraties geuit naar deze niets vermoedende wandelaarster.

Ernstige ongelukken
Maar goed, er zijn ook mensen die de adviezen niet kennen of in de wind staan. De foto’s bij dit artikel op Nature Today spreken wat dat betreft boekdelen. En uiteraard proberen de natuurbeheerders er ook wat aan te doen door de kuddes te beheren door de lastige dieren eruit te halen. Maar ondanks dat, gebeuren er nog steeds ernstige ongelukken.

Bovendien is er een uitstekend alternatief, dat al eeuwen wordt gebruikt: schapen. Weliswaar moet je als fietser daar óók rustig tussendoor rijden, ze willen namelijk nog wel eens onverwacht naar de andere kant van het pad rennen. Maar voor de rest zijn ze niet echt gevaarlijk en kan een passerende fietser een schaap redden als het op zijn rug terecht is gekomen. Win-win.

Update: Toevallig lanceerde de National Park Service in de Verenigde Staten negen dagen na deze blogpost een nieuwe campagne: don’t pet the fluffy cows. Hiermee wordt de verantwoordelijkheid voor veiligheid volledig bij de bezoekers van de natuurparken gelegd.