Wielrensters hebben vaak diverse problemen met hun vulva op de fiets. De vulva is het hele gebied ‘daar beneden’ bij vrouwen, waar de vagina slechts een onderdeel van is. Het leed dat zadelpijn heet heeft vele verschijningsvormen. Dit artikel geeft een overzicht van de verschillende aandoeningen, hun oorzaken en oplossingen.

Omdat wielrensters er last van hebben vermoedde ik dat er nog een andere categorie vrouwen is dat problemen ervaart en dat zijn de langeafstandfietsters zoals bikepacksters en vakantiefietsters. En dat blijkt te kloppen.

De oorzaak van het leed zit in het bekken. Bij vrouwen staat de omgekeerde V, gevormd door de zit- en schaambotten, in een grotere hoek. De ∧ is dus aan de onderkant breder en minder hoog. Hierdoor zit een vrouw bij een sportievere houding op de fiets eerder op haar gevoelige delen. Bovendien kunnen vrouwen die zachte delen niet even opzij leggen, zoals mannen dat deels kunnen.

Als de afbeelding niet duidelijk is, bekijk dan deze video waarin het bekken met een 3D-model wordt uitgelegd. Volgens mij is dit ook de oorzaak van dat zadels met een rondlopend oppervlak niet goed zitten als je brede zitbotten hebt. Ik ervaar ze als een perfect passende wig die over het hele oppervlakte van het schaambeen de zenuwen onder druk zet. Dit is zo pijnlijk dat ik het nog geen vijf minuten volhoud op zo’n zadel. Daarom vink ik bij sites die een zadelselectie keuzehulp hebben altijd in dat ik ‘niet beweeglijk’ ben in het zadel, zodat er alleen vlakke zadels getoond worden in de zoekresultaten.

Overigens zullen mannen ook last hebben van sommige in dit artikel genoemde problemen. Een steenpuist staat niet voor niets bekend als ‘derde bal’. De problemen zijn helaas ook niet zeldzaam.

Butt kit
Wie de paklijsten op bijvoorbeeld Bikepacking.com analyseert, komt interessante dingen tegen. Veel bikepackers rijden met crèmes tegen schimmels en bacteriën.

Op de paklijst van Josh Kato staat zelfs, behalve een toilettas met een afgezaagde tandenborstel, specifiek een ‘butt kit’ genoemd met daarin ‘Clotrimazole cream (anti-schimmel), A&D ointment (zinkzalf), benzoyl peroxide cream (anti-bacterieel)’. Ook de lijst van Will Meyer bevat zaken als Vaseline en Germolene (antiseptisch en plaatselijk verdovend). Als je nooit last hebt van je kruis door fietsen, neem je dat vast niet mee!

Het taboe op problemen ‘daar beneden’ door fietsen neemt gelukkig wat af. Daardoor weten we nu dat ‘zadelpijn’ niet alleen hoeft te gaan over beurse zitbotten. Hier een aantal van de aandoeningen die hieronder worden geschaard.

Schuurplekken

Vrouwen hebben vaak stevigere bovenbenen dan de gemiddelde man. Het is daarom belangrijk dat de brede achterkant van het zadel ter hoogte van de bovenbenen snel afneemt in breedte. Het zadel heeft dus meer de vorm van een T dan een V. Een bikefit met een zadeldrukmeting is aan te raden, om een goed zadel aan te meten.

Als het zadel te hoog staat dan ga je zijwaarts heen-en-weer schuiven op het zadel. Dit kan ook veroorzaakt worden door beenlengteverschil.

Schuurplekken voorkom je grotendeels door een chamois crème aan te brengen. Ook bekend als anti-frictiecrème, anti-schuurcrème of broekenvet. Er zijn veel verschillende potjes, tubes en sticks verkrijgbaar.

Wij begrijpen niet de positieve recensies over ASSOS chamoiscrème. In deze crème zit menthol, kennelijk bedoeld voor een ‘lekker fris’ gevoel. Wij ervaren dat je weg moet blijven van menthol, het kan voor irritatie zorgen en dan weer branderig, dan weer koud aanvoelen. Een fijn product is een stick van Body Glide Cycle. Helaas is er in Nederland moeilijk aan te komen. Ander nadeel: heb je een keer een schimmelinfectie gehad, kan je de stick beter weggooien. Een ander product dat bij mij irritatie veroorzaakte was Poeslief van Kwakzalver. Dit brandde op mijn huid. Het bevat een flinke dosis parfum en dat is een no-go. Slecht voor de pH-balans van je vagina.

Ontstoken haarzakjes

Door ontstoken haarzakjes kunnen er steenpuisten of karbunkels ontstaan. In de wielersport wordt dit een ‘derde bal’ genoemd (door mannen). Dit probleem ontstaat door druk en schuren. Het begint met iets dat lijkt op een puistje. Vervolgens raakt het ontstoken door bacteriën en ontstaat er een grote rode en pijnlijke zwelling met pus. Deze pus zit vol bacteriën en is besmettelijk. Komt er een infectie met Stafylokokken bij, dan kan er ook nog een gat in de huid ontstaan dat niet dicht wil gaan. Alleen een antibioticakuur helpt dan nog.

Behalve weer het juiste zadel en een bikefit kan de oplossing eenvoudiger zijn: ‘daar’ niet scheren of harsen! Trim alleen je schaamhaar. Niet te kort, zodat het een beschermende laag vormt tussen je vulva en zadel. Er zijn wielrensters die al hun haarzakjes hebben laten weglaseren van hun vulva om dit probleem te tackelen. Definitief ontharen kan ook bij lichtgekleurd haar met elektrische epilatie.

Schaamhaar scheren
Dat niet scheren tot minder klachten leidt weten we dankzij het Britse Olympische wielrenteam. Om de prestaties te verbeteren zocht de sportarts Richard Freeman naar oplossingen om zadelpijn bij vrouwen te verminderen. Hij stelde samen met Phil Burt, fysiotherapeut bij Britisch Cycling, een medisch team samen om het probleem aan te pakken. Eén van hun conclusies was dat het beter gaat als de wielrensters niet hun schaamhaar verwijderen. Dus niet waxen, ontharingscrèmes gebruiken of scheren. De theorie is dat schaamhaar helpt zweet af te voeren van de huid. Het geeft ook enige bescherming tegen wrijving. Daarbij beschadigt de opperhuid door het ontharen, waardoor de kans op ingegroeide haren en ontstoken haarzakjes groter wordt.

De wielrensters werden geadviseerd om te stoppen met ontharen. Alleen trimmen van het haar was nog toegestaan. Verder kregen ze Doublebase gel uitgereikt, om te gebruiken in plaats van een chamois crème. Doublebase is een vochtinbrengende gel op basis van vloeibare paraffine. Het bevat geen parfum. Helaas is het alleen te koop in het Verenigd Koninkrijk.

Naast de gel kregen de vrouwen van hun sportarts ook een antibacteriele douchegel, Dermol 500. Een beetje onduidelijk waarom want elke huisarts en gynaecoloog adviseert vrouwen om hun vulva nooit te wassen met zeep. Ook niet met ‘speciale’ zeep. Dus vaginale wasproducten laat je het beste staan in het schap. Al deze maatregelen hadden als gevolg dat de wielrensters geen last meer hadden van zadelpijn.

Ontstekingen van de haarzakjes zijn te behandelen met ontstekingsremmende zalf. Steenpuisten kan je zelf behandelen met een zitbad of warme compressen. In een verder gevorderde stadium is het nodig om de steenpuist te laten draineren door een arts.

Zwellingen van de vulva

Wielrensters kampen soms met een sterk vergrootte buitenste schaamlip. Dit ontstaat onder druk en kan een aantal oorzaken hebben. Lymfeklieren raken beschadigd met een lymfoedeem als gevolg, aderen worden afgekneld of er ontstaat een lipoom, een goedaardig gezwel van vetweefselcellen. Naarmate de zwelling toeneemt neemt de druk, en daarmee het probleem, alleen maar toe. Dit probleem kan zo groot worden dat vrouwen eraan geopereerd moet worden. Deze aandoening heeft een naam: bicyclist’s vulva. Als je wil zien hoe dat eruit ziet, hier vind je een foto van voren en daar nog een foto van onderen. Eén op de zes competitierensters zou er ernstig aan lijden en 85 procent in mindere mate.

Iemand die veel bekendheid heeft gegeven aan dit probleem is endurance profwielrenster Hannah Dines in 2019. Zij moest geopereerd worden maar liep tegen het feit aan dat er geen kennis over aanwezig was bij artsen. Er waren destijds nog geen wetenschappelijke publicaties over de problemen die vrouwen kunnen krijgen door fietszadels. Gelukkig is daar inmiddels verandering in gekomen.

Hannah riep ook op tot research om te komen tot betere zadels voor vrouwen. Dus in een zekere zin had Michiel van het blog Sint Christophorus gelijk toen hij het artikel Dameszadels bestaan niet schreef. Alleen ontbreekt het woord ‘nog’. Voor vrouwen geschikte dameszadels bestaan er nauwelijks. Tenzij je denkt dat een zadel geschikt is voor vrouwen zodra er bloemetjes op geprint staan. Ik weet dat ik de mijne nog niet heb gevonden. Het zadel wat ik nu heb is slechts het minst pijnlijke van de vele zadels die ik heb uitgeprobeerd.

Er bestaan een hoop zadels, die niet geschikt zijn voor vrouwen. Veel zadels vallen af omdat ze te smal zijn voor de zitbotten, de uitsparing op de verkeerde plek zit of omdat ze te breed zijn bij de benen. Momenteel rij ik op een Brooks C67. Die is perfect voor mijn zitbotten maar aan de voorkant loopt de punt omhoog. Dit geeft druk op de voorkant. Alle andere Cambium-zadels van Brooks lopen helaas erg rond.

Bicyclist’s vulva
Wie denkt dat Hannah’s verhaal een op zichzelf staand verhaal is, moet voor meer informatie en foto’s van dergelijke fietsvulva’s maar het Nederlandstalige artikel (met Engelstalige titel) Bicyclist’s vulva lezen. Het is geschreven door twee gynaecologen van het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis te Nijmegen. Zij zien geregeld vulvaire problemen bij vrouwelijke amateurfietsers. De Belgische gynaecoloog Luc Baeyens, verbonden aan de VU Brussel en het Brugmann Ziekenhuis ziet wekelijks sportvrouwen met opgezwollen vulva’s op zijn behandeltafel. De naamgeving voor de aandoening is door hem bedacht.

De Belgische Heidi van de Vijver fietste jarenlang in de top en zag onder de douche dat collega-wielrensters ook last hadden van roodheid en zwellingen. Haar gynaecoloog vroeg haar zelfs of ze vroeger man was geweest! Ook ultrafietster Jasmijn Muller had last van een pijnlijke vulva. Zij noemt de aandoening een flapmash. Bij haar ging de zwelling over in een onderhuidse infectie. Zij is eraan geopereerd.

Helaas onderbreekt de waardeloze interviewer van VRT Jasmijn als ze begint over oplossingen. Aanpassingen die ze noemt in het interview die ze heeft gedaan tegen het vulvaverdriet zijn:

• een titanium fietsframe in plaats van carbon zodat er minder fibraties zijn;
• 3D-geprint zadel op maat;
• fietsbroek voor vrouwen met minder naden en een fietszeem op maat (fietszemen zijn vaak te smal voor veel vrouwen, ook in damesfietsbroeken);
• pilatusoefeningen om a-symetrie te corrigeren.

Gelukkig heeft Jasmijn alles uitgebreid gedocumenteerd en nog meer tips opgeschreven in haar zeer uitgebreide artikel Flipping Flapmash.

Schaamlippen
Een zadel met een uitsparing kan een oplossing zijn maar ook het probleem vergroten. Zeker bij smalle uitsparingen, waar het zachte weefsel doorheen geperst wordt en erin klem komt te zitten. In fietskringen wordt er wel eens gesproken over ‘innies’ en ‘outies’. Is je vulva van het type ‘outies’ dan zijn je binnenste schaamlippen langer dan de buitenste schaamlippen en kan een zadel met uitsparing het probleem verergeren.

Ik gebruik bewust niet de term ‘kleine schaamlippen’ voor de binnenste schaamlippen. Wie zich zorgen maakt of haar vulva wel in proportie is, zoals sommige van deze wielrensters deden, neem een kijkje op The Great Wall of Vagina’s. De maker van dit kunstwerk met vierhonderd gipsafdrukken van vulva’s wilde vrouwen ermee laten zien dat ze geen schaamlipcorrectie nodig hadden. Hij wilde iets tegenover het vertekende beeld uit de pornoindustrie zetten.

Door je buikspieren aan te spannen of te trainen (core stability oefeningen zijn belangrijk voor fietsers) kan je ook druk op het schaambeen verminderen. Dit wordt uitgelegd in onderstaande video:

Wielrensters gebruiken vanwege toegenomen zwellingen vaak een coolpack na de wedstrijd. Voor vakantiefietsters is dit wat lastiger organiseren. Je kan eventueel een zak diepvriesdoperwten kopen bij een supermarkt om te koelen (en elke avond doperwtjes eten). Verder is het voor de lymfedrainage goed om na het fietsen de benen omhoog te leggen.

Huidbeschadigingen, pijn en jeuk

Beschadigde huid zoals branderige of bloedende schaamlippen, blaren, wondjes, ontstekingen, pijn bij plassen en jeuk kunnen meerdere oorzaken hebben.

Vulvitis kan ontstaan wanneer de voorkant van het zadel teveel druk geeft op de vulva. De klachten ontstaan door druk en wrijving. Specialized maakt er zadels voor met Mimic. Aan de voorkant van het zadel is de vulling zachter. Het kan een oplossing zijn voor dit probleem. Ook het hoger zetten van het stuur en de reach verkleinen kan druk verlichten.

De kwetsbaarheid van de tere weefsels neemt toe door ouder worden of een chemokuur. Maar er kunnen ook andere oorzaken zijn, zoals het wassen met zeep, het gebruik van geparfumeerd wc-papier of deodorant, vaginale douches, het dragen van strakke kleding, synthetisch ondergoed of ondergoed wassen met wasverzachter of een geparfumeerd wasmiddel. Wasverzachter beïnvloedt pH-balans van de vagina negatief. Alles behalve water kan de huid en het slijmvlies van de vulva irriteren.

Schimmelinfectie
Het niet opvolgen van deze adviezen kan een schimmelinfectie veroorzaken waarbij de gist Candida de boosdoener is. Hierdoor kan de huid van de vulva ontsteken. De huid wordt rood en zet op. Door de jeuk krab je wellicht onbewust in je slaap, waardoor er wondjes en kloofjes kunnen ontstaan. De aangetaste huid gaat snel kapot door het fietsen. Het eindresultaat kan een pijnlijke jeukende bende van voor tot achter zijn.

De oorzaak van een schimmelinfectie is een verstoorde balans in de vagina. Vakantiefietsters en wielrensters lopen meer risico. Een fietszeem zit strak, is synthetisch, wordt nat door het zweten en op fietsvakantie kan je deze wellicht niet elke dag wassen. Belangrijk is om na het fietsen de broek met vochtige zeem meteen uit te trekken.

Fietszeem
Een andere oplossing is om de fietszeem in de wilgen te hangen. Zie voor tips het artikel Chamoisless and afraid op Bikepacking.com. Een tussenoplossing kan zijn een sneldrogende fietsbroek voor triatleten. Die heeft een dunne ‘zeem’ van fleece. Dave zweert bij een gladde, aansluitende hardloopbroek als ondergoed. Lael Wilcox knipt de zemen uit fietsbroeken. Het resultaat is hetzelfde: een gladde laag waar je buitenbroek op schuift, in plaats dat deze schuurt op je huid.

Een schimmelinfectie kan je onderweg op vakantie zelf behandelen met middelen die te koop zijn bij de drogist. Er zijn pillen/capsules die je vaginaal kunt inbrengen maar een crème kan je tevens gebruiken om het buitengebied mee in te smeren. Dit middel bestrijdt de gist die het probleem veroorzaakt. Werkzame stoffen die in deze middelen moeten zitten zijn:

• Clotrimazol (verkrijgbaar onder merknaam Canesten Gyno);
• Miconazol;
• Butoconazol.

Wat niet helpt tegen schimmel zijn vaginale douches, yoghurt met Lactobacillus Acidophilus, tea-tree oil, knoflook of probiotica. Als je dit niet wil aannemen van een blogger met een kampeersite, wat op zich heel verstandig is, neem het dan wel aan van Thuisarts.

Een huisarts zal je wijzen op het standaard advies van het dragen van katoenen ondergoed. Dit gaat echter niet zo goed samen met fietsen en kamperen. Wat de huisarts niet weet is dat er genoeg andere alternatieven zijn die ook ademen en niet vochtig blijven en zo een broeinest vormen voor problemen. Trek natte fietskleding zo snel mogelijk uit. Overweeg voor na het fietsen slips van wol of bamboevezel, dat van nature antibacterieel is.

Bacteriële vaginose
Typerend voor een ‘schimmel’infectie is dat je afscheiding niet vies ruikt. Is dat wel het geval dan heb je een bacteriële vaginose. Dit dient behandeld te worden met Metronidazol, een antibioticum dat alleen via een arts verkrijgbaar is bij de apotheek.

Als je pech hebt gaan de klachten niet over en worden ze veroorzaakt door vervelender aandoeningen. De lijst mogelijke narigheden is lang. Kijk ook eens op de site van de Vulvapoli als je op zoek bent naar mogelijke oorzaken. Bedenk wel dat die aandoeningen veel zeldzamer zijn. Een bezoek aan de huisarts is aan te raden als de klachten niet overgaan. Deze kan de juiste diagnose stellen, advies geven en zonodig medicijnen voorschrijven.

Je huisarts ziet het waarschijnlijk dagelijks in zijn praktijk want maar liefst tweederde van de vrouwen krijgt in haar leven een schimmelinfectie. Dus hup, met de beentjes wijd en laten checken die handel. Hopelijk ben je er met een vervolgkuur vanaf.

Geïrriteerde of beschadigde plasbuis

Een geïrriteerde plasbuis kan meerdere oorzaken hebben. Niet alleen de hierboven beschreven schimmelinfectie maar ook een urineweginfectie. Die wordt veroorzaakt door bacteriën en bestrijd je alleen met antibiotica. Veel drinken helpt de boel door te spoelen en de klachten wat te verlichten. Sowieso maakt het plassen minder pijnlijk als je daadwerkelijk iets te plassen hebt.

Om blaasontstekingen te voorkomen is het belangrijk niet je plas lang op te houden. Dus wordt een expert in buitenplassen, achter struiken, technische gebouwtjes of in greppeltjes. Veeg af met een zakdoek die je droogt in de wind of een speciaal hiervoor ontwikkeld afveegdoekje zoals een Wonder Woman Wipe. Veeg altijd van voor naar achter.

Cranberrysap
Wat niet helpt in het behandelen van een blaasontsteking is cranberrysap, aldus een Schots onderzoek uit 2012. Dit is een hardnekkig misverstand, gebaseerd op een onderzoek dat het drinken van twee glazen cranberrysap per dag de kans op het ontstaan van een urineweginfectie verkleint.

Je kan een blaasontsteking een week afwachten als de klachten mild zijn. Is het dan niet over, dan moet er dus mee naar de huisarts, die schrijft een antibioticum voor dat een aantal  dagen ingenomen moet worden. Het negeren van een blaasontsteking kan leiden tot een nierbekkenonsteking. Dat gaat gepaard met koorts en is zeer pijnlijk.

Ook hier kan een verontreinigde fietszeem de oorzaak zijn, net als bij schimmelinfecties. Elke dag de fietsbroek wassen en zo snel mogelijk uittrekken na het fietsen is het advies.

Plasbuis
Wat minder bekend is, is dat er door het fietsen ook mechanische beschadigingen kunnen optreden aan de plasbuis. Hierdoor kijgen bacteriën een kans. De infectie kan zich uitbreiden richting de blaas. De oorzaak is stoten van het zadel tegen het kruis door oneffenheden in het wegdek. Bij groter letsel tref je bloed aan in je urine, hoewel dit ook bij een blaasontsteking kan optreden. Stoten tegen het kruis door slecht wegdek kan je deels opvangen met een verende zadelbuis, zoals een Cane Creek Thudbuster.

Ongevoeligheid vulva

Door het voorover zitten op het zadel komt er meer druk op de voorkant van de vulva. Dit kan leiden tot tintelingen, pijn en gevoelloosheid en dat is uiteraard niet goed. Het betekent dat er zenuwen worden afgekneld in het gebied en dit leidt uiteindelijk tot schade.

Een ander zadel en een bikefitting waarbij ook gekeken wordt of onder andere je reach niet te lang is, is het begin van de oplossing voor deze problemen. Je reach is te lang als je de naaf van je voorwiel kunt zien voor je stuur terwijl je op de fiets zit. Bij een goede reach zie je de voornaaf ter hoogte van het stuur.

Een oplossing die jezelf makkelijk kan doen is je zadel iets naar voren te kantelen. Maar pas op dat hierdoor de druk op je handen niet teveel toeneemt. Neem tintelende of ongevoelige vingers na het fietsen zeer serieus. Het kan namelijk leiden tot bijvoorbeeld zenuwschade aan de nervus ulnaris.

Dankzij het onderzoek van British Cycling is een regel van de UCI (internationale wielerunie) aangepast. Eerst mochten zadels slechts 2,5 graden maximaal naar voren gekanteld worden. Na de bevindingen van dit team is dit verruimd naar 9 procent. Dit alles met het doel de druk op de tere delen te verminderen.

Pijnlijke zitbotten

De meeste mensen denken bij zadelpijn aan pijnlijke, beurse zitbotten. Vrouwen kunnen hier eerder last van krijgen omdat veel professionele zadels te smal zijn voor hun zitbotten. Een zitbotmeting is hiervoor de eerste stap naar een oplossing. Dit kan simpel door te zitten op een stuk ribbeltjeskarton of door bij een bikefitter een drukproef uit te laten voeren. Weet je eenmaal je maat, dan kan je op zoek naar een geschikt zadel dat breed genoeg is voor je zitbotten. In bijzondere gevallen kan je ook een zadel op maat laten maken.

Breedte zadel
Bij de breedte van je zitbotten moet je, afhankelijk van hoever je voorover zit op de fiets, nog 3 à 4 centimeter optellen. Helaas is de keuze in geschikte zadels voor brede zitbotten beperkt, je komt al gauw terecht in de categorie ‘stadsfiets’ en die zadels zijn meestal niet geschikt voor urenlang in het zadel zitten om minimaal 80 kilometer per dag weg te trappen met bagage.

Wat je in elk geval nooit moet kiezen is een zacht zadel met gel. Hierin zak je weg, waardoor de druk op de vulva en het weefsel rond de zitbotten alleen maar toeneemt.

Vergeet verder niet de breedte van je fietszeem te checken, als je die gebruikt. Heb je brede zitbotten, dan heb je kans dat je precies op de naad van je zeem zit. Overigens kunnen ook mannen brede zitbotten hebben.

Core stability
Wat kan je nog meer doen om klachten te voorkomen? Core stability-oefeningen. Een mooi artikel met zes oefeningen met duidelijke animaties van hoe je ze moet uitvoeren vonden we op Bicycling.com: Zes core stability oefeningen voor fietsers.

Als niets helpt, de bikefitter niet, de juiste fietsbroek, een zadel op maat etc. Dan hoef je niet te wanhopen. Er is er altijd nog de ligfiets als oplossing. Hiermee ben je af van zadelpijn, pijnlijke polsen en nek. Echter neemt de kans op knieproblemen en gevoelloze voeten weer iets toe.

Meer lezen?

• De beste fietsbroeken voor vrouwen;
• Zes fietszadels voor vrouwen getest;

Naschrift: zullen we het voortuintje, muts, punani, yoni, doos, lady parts, flamoes, kut, spleetje, poes, vajayjay voortaan ‘vulva’ noemen? Volgens mij is het tijd dat we de verhullende namen laten vallen. Maar wat te doen met schaamhaar, schaamstreek en schaamlip. Weg met het taboe! En ja, deze zin staat hier alleen voor de vindbaarheid in de  zoekmachine. PS: De titel van dit artikel is een knipoog naar Arts en Auto.