Een slaapmat is noodzakelijk voor een goede nachtrust. Het kan je vakantie breken als je niet goed slaapt en daardoor niet voldoende uitrust. Bijvoorbeeld omdat de mat niet lekker ligt, of door de koude die van de grond komt via je mat.

Bij de keuze voor een slaapmat zijn voor de tentkampeerder, die onderweg is met fiets of rugzak vier zaken van belang:

• gewicht;
• isolatie;
• ligcomfort;
• duurzaamheid.

Je zou kunnen argumenteren dat prijs ook van belang is. Maar als een slechte slaapmat ervoor zorgt dat je vaker kiest voor een hotel, dan heb je een dure slaapmat snel terugverdiend.

Geschikte slaapmatten voor de lichtgewicht kampeerder zijn onder te verdelen in drie soorten:

• EVA (Ethyl Vinyl Acetat) foam/closed cell;
• Self-inflating;
• Geïsoleerd luchtbed.

Dit bovenstaande rijtje was ook lange tijd de evolutie van de slaapmat maar inmiddels is de EVA foammat en self-inflating mat ook doorontwikkeld en weer helemaal terug van weggeweest.

Een geïsoleerd luchtbed bestaat uit meerdere kamers om te voorkomen dat lucht circuleert en afkoelt via de grond. In deze kamers zit dons of een synthetische vulling (Exped), en/of een reflecterende laag (Therm-a-Rest, Sea-to-Summit).

Elk type slaapmat heeft zijn voor- en nadelen.

Soort mat	Voordelen	Nadelen
EVA foam/closed cell	Goedkoop Licht Kan niet lek Hoeft niet opgeblazen te worden	Isoleert slecht Weinig comfort Groot pakvolume
Self-inflating	Geen pomp nodig Comfortabeler dan foam mat Verliest niet alle isolatie bij een lek	Zwaarder dan de andere typen Moeilijker weer leeg op te rollen Kan lekraken Minder comfort dan luchtbed
Geïsoleerd luchtbed	Comfortabel slapen Goede isolatie mogelijk Klein pakvolume	Moet opgeblazen worden Kan lek raken Naden kunnen loslaten

Self-inflating slaapmatten zitten wat pakvolume, duurzaamheid en comfort een beetje tussen de foammat en het geïsoleerde luchtbed in maar zijn het zwaarste van alle typen.

De EVA foam of closed cell mat is terug van weggeweest, vaak gebruikt in combinatie met een luchtbed om het te beschermen van de grond en wat extra isolatie toe te voegen. Of als enige mat voor de kampeerder die lichtgewicht gaat. Backpackers gebruiken foammatten ook als versteviging in lichtgewicht rugzakken zonder frame.

In den beginne…
In de jaren ’80 was een slaapmat kiezen nog eenvoudig. Er waren alleen foam matten en die kocht je bij Perry Sport. Later kwam de groene self-inflatable van Therm-a-Rest (T-a-R). Ik vroeg ’s middags aan een vriend van het groepje waarmee ik in 1991 naar Portugal was, of ik even op zijn T-a-R mocht proefliggen. Ik viel in slaap. Dus toen ik thuiskwam heb ik meteen ook zo’n Therm-a-Rest mat gekocht. Het was zoveel comfortabeler dan een foam mat.

Toen de eerste met dons geïsoleerde luchtbedden op de markt kwamen, isoleerden deze drie keer beter dan de T-a-R self-inflatables die op dat moment de markt domineerden. Exped maakte deze, de Downmat 9, waarbij de 9 stond voor de dikte in centimeters. Hoewel een Zwitsers merk, waren ze in de Verenigde Staten een stuk betaalbaarder dan in Europa en kocht ik mijn eerste Exped in de VS in 1994. Overigens had Dave in het Amerikaanse leger al in de jaren ’80 een met dons gevuld luchtbed. Die bliezen ze echter nooit op, teveel gedoe voor 2 uur slaap en niet nodig als je niet op een camping slaapt waar de grond platgetreden en hard is.

Inmiddels is het aantal verschillende slaapmatten dat door Exped en T-a-R op de markt worden gebracht duizelingwekkend. Na de donsmatten werden er ook matten met synthetische vulling (Synmat) uitgebracht en ultralight-versies. Er kwamen matten in verschillende maten, langer, breder, torso lengte. Matten die niet meer rechthoekig waren maar meer de vorm hadden van een mummyslaapzak, breed van boven, smaller van onderen. Er kwamen matten met ingebouwde pomp. Matten met een zilverkleurige ingebouwde reflectielaag inplaats van een pluizige vulling. En hoewel T-a-R en Exped de twee merken zijn die je meteen associeert met slaapmatten, kwamen er ook andere spelers op de markt. Klymit, Sea To Summit, Big Agnes, Nemo en vele goedkopere kopieën.

De self-inflatable mat werd ook doorontwikkeld. In plaats van één schuimlaag, werd er gewicht bespaard door er een schuimlaag in te plaatsen met gaten. De foam mat is ook weer terug van weggeweest. De nieuwste matten rol je niet op maar vouw je zigzag op. Ze hebben meer profiel, dat door het vouwen precies in elkaar valt.

Gewicht

Uitgaande van de 3-4-3 theorie van Jurgen Johansson, mag je bed een kilo wegen. Dat betekent in de praktijk rond de 500 gram voor een slaapzak of quilt en idem voor een mat. Kampeer je niet in de bergen en alleen in de zomer of in warme oorden, dan kan je af met een mat met een lage isolatie die tussen de 300 en 400 gram weegt. Heb je vorst aan de grond, omdat je in de winter of het vroege voorjaar kampeert, dan moet je uitgaan dat je mat tussen de 430 en 630 gram weegt, in de maat regular, wat rond de 183×51 cm ligt.

Let op dat het vermeldde fabrieksgewicht vaak zonder de opblaaszak en stuffzak is. De Therm-a-Rest NeoAir Xlite in de maat RW (regular wide) weegt volgens opgave 430 gram maar onze weegschaal geeft fors meer aan: 510 gram.

Lichter
Kan het lichter? Ja het kan lichter, de aparte luchtbedden van Klymate geven alleen ondersteuning op drukpunten en stop je niet ónder maar ín je slaapzak. Een mogelijk nadeel van een mat in je slaapzak is tocht. Het idee is echter dat het dons onder je rug ook kan uitzetten en isoleren. Deze matten zijn vooral geschikt voor mensen die op hun rug slapen.

Een andere manier om tot een lichtere opzet te komen is door een mat te kiezen die korter is, bijvoorbeeld driekwart van je lichaamslengte of alleen de lengte van je torso. Onder je voeten/kuiten leg je dan ter isolatie bijvoorbeeld je rugzak of kleding.

Een andere combinatie is een closed cell (foam)mat combineren met een halve opblaasmat voor onder de schouders en heupen.

Isolatie

De isolatiewaarde van slaapmatten wordt uitgedrukt in R-waarde en sinds 2019 bestaat daar eindelijk een standaard test voor, zodat matten onderling beter met elkaar te vergelijken zijn. Met ingang van de collectie van 2020 worden matten via deze standaard getest. Let op dat de fabrikant daadwerkelijk een R-waarde vermeldt die gebaseerd is op ASTM F3340-18, deze merken doen dat:

• Big Agnes;
• Exped;
• Nemo;
• Sea to Summit;
• Therm-a-Rest.

Sommige makers van slaapmatten zoals Klymit, geven geen R-waarde aan hun matten of maken een eigen schatting, bijvoorbeeld omdat ze een test niet vinden aansluiten bij de realiteit of omdat de test te duur is voor een kleine fabrikant.

R-waarde

R-waarde staat voor warmteweerstand en geeft het warmte-isolerende vermogen van een materiaallaag aan. Om de warmeweerstand te bepalen wordt de materiaaldikte in meter gedeeld door de warmtegeleidingscoëfficiënt. Daarom zijn de warmste matten vaak de dikste. R-waarden van twee matten boven op elkaar kan je bij elkaar optellen.

R-waarde en temperatuur
Een mat met een R-waarde van 1 isoleert minder goed dan een met een R-waarde van 8. Maar met de R-waarde weet je nog niet bij welke temperatuur jij de mat warm genoeg vindt. Ga je op zoek naar R-waarde en temperaturen, dan vliegen de staatjes je op internet om de oren. Het vervelende is dat die niet allemaal overeen komen.

Meestal wordt deze indeling aangehouden. Maar wat is ‘zomer’? Het temperatuurverschil tussen zomer in Noorwegen en zomer in Spanje is behoorlijk en dan hebben we het nog niet over Groenland of Libië.

R-waarde	Seizoen
<3	Zomer
3-5	Lente-Herfst
>5	Alle seizoenen

Een andere indeling:

Exped geeft op hun site deze temperaturen aan bij de verschillende R-waarden:

R-waarde	ºC
9.5	-48
7.8	-38
7.1	-33
5.8	-24
5.2	-20
4.8	-17
4.0	-11
3.8	-10
3.1	-5
2.9	-3
2.2	2
1.5	6
1.3	8
1.1	9

R-waarde in de praktijk
Onze ervaring is dat het van het late najaar tot het vroege voorjaar het lekkerste slaapt op een mat die zogenaamd goed is voor omstandigheden tot -33ºC (R-waarde 7.1). Aangezien matten vanaf een R-waarde van 5 gezien worden als geschikt voor extreem koud is dat vreemd. We gaan er maar vanuit dat kou via de grond ook verschillende gevoelswaarden kan hebben, afhankelijk van bijvoorbeeld de luchtvochtigheid. Daarbij is je temperatuurbeleving ook afhankelijk van of je goed hebt gegeten, moe bent en of je nog hebt bewogen voordat je onder de quilt gaat.

Bij een nachttemperatuur van 3 graden op een steenkoude vloer in een onverwarmd scoutingonderkomen bleek de R-waarde van de synthetische Exped-mat te laag (destijds R-waarde 4,9 Empa-standaard). Het verschil met de SynMat en DownMat UL is vergelijkbaar met een nacht vernikkelen en een nacht slapen alsof ik in m’n verwarmde waterbed lag. De officiële -33º graden, ga je volgens mij dan ook niet halen met een R-waarde van rond de 7.

Zelfs de Winterlite kan voor ons te koud zijn in Nederland. Dit gebeurde toen we kampeerden op natuurkampeerterrein ’t Kampeerbosje ergens in januari 2018. De week ervoor had het flink gevroren en de haringen gingen daarom ook met moeite de bevroren grond in. Het was natte grond: weiland of polder. Bij +1 graden luchttemperatuur kwam de kou door de mat heen, al bij het proberen in slaap te vallen (laat staan als de zon langer onder is). Mijn aluminium zitmatje onder de torso bracht die nacht redding. Het maakte net dat verschil tussen wakker liggen van de kou en goed slapen.

De Kampeerwijzer R-waarde/temperatuur indeling is dan ook meer iets als:

R-waarde	Seizoen
<3	Om mee op een zwembad te drijven bij tropische temperaturen
3-7	’s Nachts is het niet kouder dan 9 graden aan de grond
>7	Lichte vorst tot -5ºC

Omdat het handig is om een mat te hebben die je bij ‘alle’ temperaturen kunt gebruiken, komen wij uit op deze matten:

Merk	Exped	Therm-a-Rest
Type	Downmat HL Winter	NeoAir XTherm
R-waarde	7,1	6,9
Maat lxbxd	183×52/35×9	183x51x6,4
Gewicht (g)	480	430
Pakvolume	22×11 cm/2,3 l	23×10 cm
Denier tijk boven	20	30
Denier tijk onder	20	70

Overweeg voor winterse temperaturen een bredere mat, zodat je je armen ook goed isoleert van de grond. Exped heeft hiervoor de maat MW en L.

Andere opties, voor minder koud weer:

• Therm-a-Rest ProLite Apex (self-inflatable)
• Therm-a-Rest NeoAir XLite (luchtbed)

Zie alle geïsoleerde luchtbedden met een redelijke R-waarde en gewicht voor fietsers en rugzaklopers in dit overzicht: Slaapmatten overzicht 2021

Comfort

Hoe een mat ligt, dat kan je zelf uittesten in buitensportwinkels. Bij winkels als Bever en Zwerfkei is er vaak er een ‘bedje’ met een bodem van stenen om de mat op uit te testen. Er is niets zinnigs over te zeggen want de een heeft brede schouders, de ander brede heupen, de één slaapt koud, de ander heeft het altijd warm, sommige mensen slapen op de rug, anderen op hun zij, geen mens is hetzelfde.

Wij hebben alleen recente ervaring met geïsoleerde luchtbedden van:

• Therm-a-Rest (banen in de breedte);
• Exped (banen in de lengte);
• Sea-To-Summit (gecappitoneerd).

De matten van Sea-To-Summit (S2S), zogeheten ‘air sprung cell mats’ vinden wij beiden het allerlekkerste slapen. Dit geldt voor de Comfort-matten binnen deze serie en niet de dikkere Ether Light-versie ervan, want die ligt wiebelig. Deze mat moet je wat harder opblazen dan andere luchtbedden. Helaas valt de isolatie van deze matten tegen anders zouden ze ideaal zijn.

Hierna volgt Exped, vooral de rechthoekige matten waarbij de buitenste twee banen dikker zijn, waardoor je goed op de mat blijft liggen.

Het minst comfortabel vonden we tot nu toe altijd Therm-a-Rest, door de banen overdwars hebben we het gevoel makkelijker van de mat te rollen, waardoor je minder ontspannen ligt. Dit speelt niet als je bredere rechthoekige matten koopt van dit merk.

Comfort is ook afhankelijk van de temperatuur, hierbij vallen helaas de matten van S2S af omdat ze slecht geïsoleerd zijn. Echt alleen geschikt voor laat in de lente tot vroeg in de herfst. Maar ik heb mijn te koude en wiebelige Ether Light XT na een weekend verkocht aan een jonge vrouw die een T-a-R Xtherm te warm vond.

In de eerste T-a-R-luchtbedden zit een warmte reflecterend laagje aluminium dat knispert en je uit je slaap houdt.

Van Exped vond ik de Synmat minder lekker liggen dan de Downmat. Wellicht komt dit door het lamineren van het isolatiemateriaal aan de onder- en bovenkant van de mat. De mat voelt minder soepel maar het kan ook het synthetische materiaal of nieuwigheid zijn.

Een ander aspect van comfort is het ventiel en het opblaassysteem. Vooral bij trekvakanties is het belangrijk dat een mat snel kan leeglopen en ingepakt kan worden. Als je slaapt is het handig dat je de mat makkelijk iets kunt afblazen om deze zachter te maken zonder dat de mat in een keer leegloopt.

Ventielen
Je ziet dat Therm-a-Rest de afgelopen jaren hier mee aan het experimenteren is geweest. Eerst met de SV speed-valve, waarbij je de mat snel kon laten leeglopen via een grote opening die sluit als een rolsluiting. Nu hebben ze twee verschillende ventielsystemen uitgebracht, waaronder de zogeheten WingLock valve. Je kan met dit ventiel inderdaad de mat sneller laten leeglopen. Het heeft echter niet het handige systeem van Exped en Sea To Summit om makkelijk terwijl je op de mat ligt de hoeveelheid lucht bij te stellen.

Opblaaszak
De beste opblaaszak vinden we die van Sea To Summit. Hiermee kan je echt met enkele zuchtjes de mat opblazen dankzij het Venturi-effect en de zak dubbelt ook nog als opbergzakje. Exped heeft een lekkere grote lichte zak die dienst kan doen als pack liner, wasmachine (water, zeep en kleding en schudden maar), etc. Die van Therm-a-Rest is onnodig dik, klein en schiet ondanks het nieuwe kliksysteem makkelijk los.

Duurzaamheid

Met dons gevulde matten hebben vaak een opbergzak die ook gebruikt kan worden om de mat op te pompen. Dit om te voorkomen dat het vocht uit je adem in de mat komt en daar schimmel veroorzaakt. Een mat die vochtig wordt van binnen, isoleert ook minder goed. Het zakje kan ook dienstdoen als hoofdkussen met een gewatteerd jack of fleecetrui erin. Sommige zwaardere matten van Exped hebben een ingebouwde pomp.

Na drie jaar testen kunnen we wel zeggen dat de duurzaamheid van de Exped Downmat Winterlite onder onze norm is. Dit is ook de reden dat we weer zijn experimenteren met eerst Sea-to-Summit en nu Therm-a-Rest. Dave’s Exped-mat in maat LW ging binnen de garantieperiode van 2 jaar twee keer kapot. De mijne (maat M) een jaar na het aflopen van de garantietermijn. Deze matten gaan niet lek (tenminste, niet bij ons). Wat er gebeurt is dat de thermogelaste naad springt die de bovenkant op de onderkant moet houden. Dit zorgt ervoor dat de mat onbruikbaar wordt want er ontstaat een rare bult in je mat waardoor je er van afrolt.

Springen van naden
Tot het onszelf overkwam dacht ik altijd dat het springen van naden alleen gebeurt door een fout van de gebruiker. Wij zijn altijd super voorzichtig met onze matten. Ik blaas er altijd maar zoveel lucht in dat mijn heup net van de grond komt. Als ik ’s ochtends opsta, is het eerste wat ik doe de mat laten leeglopen want ik wil niet dat er door het aankleden onnodige druk op wordt uitgeoefend. Bovendien moet er toch lucht uit als de tent die dag blijft staan. Want dit kan ook gebeuren als een mat opwarmt in de zon.

De naad van mijn mat sprong om 21.30 uur, 10 minuten nadat ik er net genoeg lucht in had gedaan om erop te kunnen slapen. De mat is dan niet eens hard. Bij Dave sprong de mat ’s ochtends heel vroeg voor zonsopgang, op het koudste moment van de dag. Wat dat betreft is het veiliger om op lange reizen te vertrouwen op een EVA foam mat, een self-inflating mat of de Exped TT-mat, met vervangbare individuele luchtbuizen. Want vind maar eens een nieuwe mat onderweg (alleen in grotere steden) of regel de garantie – not). De Exped TT-mat is overigens veel te zwaar voor bike- en backpackers.

Exped beweert het probleem van het springen van de naden in de Winterlite opgelost te hebben. Er staat een LOT-nummer bij het ventiel. Matten waarvan het LOT-nummer beginnen met een 5 hebben last van dit probleem. Matten met 6 of hoger niet. Ook kan je nieuwe matten herkennen aan het honingraatprofiel: als dat zwart is in plaats van minder opvallend, heb je met een nieuwe mat te maken. Dave’s derde Winterlite heeft een LOT-nummer dat met een 6 begint dus als het goed is: wordt niet vervolgd…

Garantie
Overigens is de garantie van Exped geweldig, echter moet je wel je oude mat voor onderzoek opsturen. Pas nadat is vastgesteld dat het ligt aan een fabricatiefout, krijg je een nieuwe mat opgestuurd. Op vakantie is dit onhandig. Verder kan het springen van een naad ook gebeuren bij een T-a-R NeoAir mat. We hebben dit gezien bij de bekende YouTuber Darwin On The Trail. Overigens had hij al vele nachten doorgebracht op deze mat en kocht hij weer dezelfde opnieuw.

Belle’s Exped downmat gekocht in 2005 in Pennsylvania raakte poreus in 2014. Dit kon niet gerepareerd worden door de fabrikant.

Opbergen van een self-inflating mat doe je met de ventielen opengedraaid en uitgerold. Bijvoorbeeld onder een bed, achter de bank of boven op de linnenkast.

Er zijn reparatiesetjes te koop voor opblaasmatten maar waarschijnlijk kom je ook best ver met je plakset voor fietsbanden. Therm-a-Rest raadt Formula 409 aan voor het verwijderen van zonnebrandolie of muggenspray. Dit is een schoonmaakmiddel dat niet in Nederland wordt verkocht.

Andere overwegingen

Taps toelopende matten (in vorm mummyslaapzak) passen beter in een tent die ook naar het voeteneind smaller wordt. Zoals onze Sierra Designs-tent die we meehadden met de velomobiel naar Denemarken.

De Therm-a-Rest pompzak heeft in tegenstelling tot de pompzak van Exped geen fijn systeem om de zak aan te sluiten op het ventiel van het matras (de systemen zijn niet uitwisselbaar). Overigens heeft T-a-R na echt jaren hetzelfde ventiel deze onlangs vervangen door nieuwe typen ventielen. Het beste opblaassysteem heeft Sea-to-Summit. Zie de blogpost Vier slaapmatten en een quilt.

Je kan een self-inflating mat bijblazen met gebruik van een plastic zak, zoals onderstaande video laat zien.

Tweepersoons matten

Er zijn tweepersoons slaapmatten te koop, let hierbij op of ze gescheiden luchtkamers hebben. Hebben ze dit niet, dan kan je dit beter alleen overwegen als jij en je partner even zwaar zijn en als je beiden van een even stevige mat houdt. Iets minder romantisch maar praktischer om op te bergen is twee aparte matten aan elkaar gekoppeld met bandjes (couplers) of een speciale tijk. Dit kan alleen met matten die breed genoeg zijn. Smalle matten van ca. 51 cm breed kun je beter iets uit elkaar leggen voor bewegingsruimte.

Pagina voor het laatst bijgewerkt: februari 2021