Wie ons reisverhaal over de onverharde TNNZ deze zomer heeft gelezen, weet dat we al een tijdje tabak van hadden van de derailleur. Na de ervaringen van deze vakantie hakten we defitief de knoop door. We gaan van derailleur naar versnellingsbak. Maar welke?
Eerst het waarom. Versnellingsbakken zijn systemen waarbij de tandwielen in een afgesloten bak met olie meestal om een as heen wentelen als planeten om de zon. Omdat er geen vuil tussen de tandwielen kan komen in zo’n planeetwielmechanisme zijn ze zeer geschikt voor mountainbikers en vakantiefietsers die offroad fietsen. De ketting zelf hoeft niet van het ene naar het andere tandwiel. Hierdoor komen ontsporende kettingen door afstelproblemen van de derailleur niet meer voor. Dit zijn de belangrijkste voordelen.
Voor- en nadelen van een versnellingsbak
| Voordelen | Nadelen |
|
|
Je kan versnellingsbakken ruwweg in tweeën verdelen tussen diegene die alleen passen in een aangepast fietsframe en de exemplaren die als naaf in het achterwiel komen. Versnellingsbakken van Pinion bijvoorbeeld zitten op de plek waar een middenmotor zit op een e-bike, bij de trapas. Nadeel hiervan is dat de Q-factor groter wordt, je voeten staan dan wijder uit elkaar, wat belastend kan zijn voor je knieën. Het goede nieuws is dat vrijwel elke derailleurfiets omgebouwd kan worden naar een fiets met een versnellingsnaaf.
Ketting eraf bij cassette
Vervolgens kan je in de oriëntatie op verschillende versnellingsbakken voor fietsen kijken naar het gewicht, waterdichtheid, het aantal versnellingen, hoe de stappen tussen de versnellingen zijn verdeeld en het bereik. Het bereik is de afgelegde afstand per rotatie (een keer rondtrappen) in het lichtste en zwaarste verzet in meters tegen elkaar afgezet, uitgedrukt in procenten. Hoe groter het bereik hoe beter, want dan beschik je zowel over lichte versnellingen om de berg op te komen als zware voor als je de wind mee hebt op de dijk.
Een opengewerkte Pinion versnellingsbak voor een fiets
Andere zaken om op te letten bij het aanschaffen van een versnellingsnaaf zijn de schakelaars. Kijk of die geschikt zijn voor je stuur. Racesturen of drop bars op gravelbikes zorgen voor uitdagingen als de versnellingsbak een draaischakelaar heeft. Er is dan een aangepaste oplossing nodig. Heb je een schijfrem, dan is een aparte uitvoering van de naaf nodig. Kijk ook welke maat remschijf mogelijk is.
Versnellingsbakken voor fietsen
Welke versnellingsbakken zijn er? Deze lijst is gesorteerd op bereik, daarna gewicht. In de tabel hebben we het gewicht van schijfremvarianten opgenomen waar dit van toepassing is en de gegevens voorhanden zijn.
| Naam | Versnellingen | Bereik | Gewicht |
| Pinion P1.18* | 18, stappen 11,5%, gelijk verdeeld | 636% | 2700g |
| Pinion P1.12* | 12, stappen 17,7% | 600% | 2350g |
| Pinion C1.12* | 12, stappen 17,7% | 600% | 2100g |
| Pinion C1.9XR* | 9, stappen 24,3% | 568% | 2200g |
| Kindernay VIX | 14, gelijke stappen 13,9% | 543% | 1400g |
| Rohloff Speedhub 500/14 | 14, gelijk 13,6% | 526% | 1825g |
| Effigear Mimic MTB* | 9, ongelijke stappen, gemiddeld 21% | 469% | 2000g |
| Shimano Alfine | 11, ongelijk | 409% | 1665g |
| Envolio Trekking (NuVinci) | traploos | 380% | 2450 g |
| Shimano Nexus C6000 | 8, ongelijk | 307% | 1730g |
| 1×12 Sram Eagle NX derailleur, cassette 11-50t*** | 12, ongelijke stappen | 454% | 951g ** |
*) Speciaal frame nodig
**) Alleen cassette en derailleur, andere systemen hebben immers ook een ketting nodig, trapas, shifter, etc.
***) Derailleur ter vergelijk
Als we het lijstje aflopen van het grootste bereik naar steeds lager, dan blijven er eigenlijk maar twee keuzes over. We willen natuurlijk niet minder bereik dan onze derailleur. Pinion en Effigear Mimic vallen af omdat ze niet op onze derailleurfiets passen. Vanaf de Shimano Alfine en lager is het bereik minder. Bovendien blijkt de Alfine niet geschikt voor op vakantiefietsen, volgens dit artikel op Sint Christophorus. Shimano weet dat ook en zit niet stil want het werkt aan een nieuwe versnellingsbak. Er is een patent ingediend voor een toekomstige 13-speed gearbox waar ook een speciaal frame voor nodig is.
Effigear Mimic onderdelen
Blijft over: Kindernay en Rohloff. Op papier lijkt de Kindernay lichter maar met alle toebehoren is deze even zwaar als de Rohloff. Het bijzondere van deze naaf is dat deze in een flens zit waar hij uitgehaald kan worden. De naaf zit dus niet zelf in het wiel gevlochten. Je kunt meerdere van deze ‘swap cages’ aanschaffen en die in verschillende fietsen laten spaken. Je kunt dan de naaf makkelijker wisselen tussen verschillende fietsen. Dit is interessant omdat versnellingsnaven duur zijn. De Kindernay kost rond de 1250 euro.
Honderduizend kilometer
Waar de Kindernay VIX pas enkele jaren geleden voor het eerst is uitgebracht, is de Speedhub 500/14 van Rohloff al sinds eind jaren ’90 op de markt. Er zijn er al meer dan 300 duizend geproduceerd. Veel fietsers hebben er inmiddels probleemloos vele tienduizenden kilometers mee gefietst, een enkele zelfs meer dan 100 duizend.
Kindernay versnellingsnaaf
De Rohloff-naaf heeft zich dus bewezen en zou je bulletproof kunnen noemen, ware het niet dat er een keer echt een verdwaalde politiekogel doorheen is gevlogen. Dit verhaal en vele andere leuke verhalen kan je nalezen in het boek ‘Rohloff Stories’, dat uitgegeven werd naar aanleiding van de productie van de honderdduizendste Rohloff-naaf. Het boek werd op de Wereldfietsbeurs 2020 gratis uitgedeeld. Mocht je die bezocht hebben, heb je het wellicht nog in je kast staan.
Boek over de Rohloff-fabriek bij de uitgang van de Wereldfietsbeurs
De Kindernay schakelt hydraulisch. Deze versnellingsnaaf zal daarom soepeler schakelen dan een Rohloff-naaf. Echter is wegvallende oliedruk door schade aan de leiding onderweg moeilijker te repareren dan een gebroken schakelkabel.
Geluid
Rohloff-naven hebben als aandachtspunt dat je echt zonder kracht op de pedalen moet schakelen tussen de 7e en 8e versnelling, omdat je anders kortstondig naar de 11e of 14e versnelling kunt doorschieten. Verder maakt de Rohloff het meeste geluid in de eerste zeven versnellingen. Op basis van video’s lijkt het geluid van een Kindernay-naaf luider.
Rohloff-versnellingsnaaf
Omdat Pinion afvalt vanwege niet compatible met ons frame en de Kindernay zich nog moet bewijzen, is de keuze – heel verassend – op een Rohloff-naaf gevallen. Maar daarmee zit deze nog niet in je fiets, dus hoe vlieg je dat aan?
Rohloff Maffia
We overwogen eerst contact te leggen met de Rohloff Maffia maar we voelden aan ons theewater dat we beter weg konden blijven uit dit dark web van op elkaar fittende fietsforumleden. In die discussie staat overigens ergens een link naar een artikel over internationale standaarden voor fietsonderdelen die de moeite waard is om te lezen. Naar aanleiding van een van de argumenten daarin is het goed om te melden dat Rohloff inmiddels in meer dan 35 landen wereldwijd is vertegenwoordigd.
Er zijn handleidingen te vinden op de site van Rohloff voor wie zelf een wiel kan bouwen. Nu hebben we tijdens een fietsreparatiecursus via vereniging De Wereldfietser wel eens zelf een wiel gebouwd maar dat was eenmalig en ook alweer een tijdje geleden en daarom het leek ons toch verstandiger om dit gedeelte uit te besteden.
Shimano Alfine versnellingsnaaf
Als consument betaal je de volle mep voor een Rohloff-naaf en een fietsenmaker alleen de inkoopprijs. Hierdoor kost het inbouwen nauwelijks meer dan wat je zelf voor de Rohloff-naaf neertelt. Daarbij zijn er zoveel verschillende varianten en manieren van inbouwen voor diverse situaties, zoals het soort naaf, aantal spaken of de aanwezigheid van een schijfrem, dat je al gauw de verkeerde spullen besteld als je niet heel goed oplet.
WTB KOM Tough i40 velgen van onze fiets
Een rondje over het internet levert een aantal fietsenwinkels op dat de ombouw naar Rohloff aanbiedt. Bij de eerste fietsenwinkel die we benaderden werd ons te verstaan gegeven dat ze alleen Rohloff-naven vlechten in Ryde Andra velgen. Daar hadden we nou net geen zin in want ten eerste passen daar onze brede mountainbike-plusbanden niet in, ten tweede zijn deze velgen niet tubeless ready en waren we niet van plan om ooit nog met binnenbanden te gaan rijden en ten derde werden we extra op kosten gejaagd want we hadden al mooie sterke velgen, namelijk de WTB KOM Tough i40, maar die vond deze deze fietsenwinkel niet geschikt omdat “de kans op spaakbreuk aan de nippel aanwezig is”.
Spaakgaten
Een alternatief was nog de velg Storm26 van RAD15, waarbij de spaakgaten ook in een hoek geboord kunnen worden voor een Rohloff-naaf. Maar op de site van het merk staat niets vermeld over tubeless en de maximale bandbreedte is 60 millimeter, terwijl onze banden 70 millimeter zijn. De eerste fietswinkel viel dus af.
Nu is het antwoord van die fietswinkel niet vreemd. Omdat de Rohloff-naaf een grotere diameter heeft dan een normale naaf, komen de spaken schuiner te staan in het spaakgat in de velg. Zou je de spaken normaal vlechten, dan komt er een knik in de spaak bij de nippel en daar kan de spaak op den duur breken. Daarom adviseert Rohloff om de spaken zo te vlechten dat ze niet drie keer maar twee keer kruisen. Bij wielen kleiner dan 26 inch adviseren ze zelfs maar één keer.
Rigida/Ryde Andra dwarsdoorsnede velg
De montagehandleiding van Rohloff heeft het niet over welke velgen wel of niet geschikt zijn. Het enige dat Rohloff op hun site meldde over velgen, stond tot een paar dagen geleden in een nogal cryptisch antwoord op een veelgestelde vraag:
FAQ op Rohloff.de
Dat was, tot wij van Kampeerwijzer vragen ging stellen. We kregen een uitgebreide mail van Rohloff en de volgende dag was ook deze veelgestelde vraag op de site aangepast. Rohloff geeft aan dat de spaakspanning in het wiel met een Rohloff-naaf 1300N (Newton) moet zijn. Rohloff kent niet alle velgen en kan daarom niet aangeven welke velgen wel of niet geschikt zijn. Enige wat ze kunnen aangeven is:
- De velg moet een spaakspanning van 1300N aankunnen, te checken bij de fabrikant;
- Het busje in het spaakgaat moet niet te klein zijn waardoor spaken bij de nipple gaan knikken.
Rohloff adviseert nu velgen met een dubbele of driedubbele wand van bekende merken. Indien de spaakgaten gebust zijn met stalen busjes, dan moeten die een minimale diameter hebben van 4,4 millimeter.
Opengewerkte Rohloff hub
Na contact met de eerste fietswinkel besloten we online verder te zoeken om te kijken of onze wens van tubeless rijden op plusbanden te combineren is met een versnellingssysteem dat beter combineert met onze modderige rijstijl. Daarbij stuitten we op een artikel van Alee Denham: How To Build A Strong Rohloff Wheel. Alee is een wereldfietser en Rohloff ‘devotee’ en heeft zodoende veel ervaring. Zijn artikel begint met de belangrijkste stap:
- Vind de beste wielbouwer binnen 500 kilometer.
Cliffhanger
Door dit zinnetje uit het artikel moesten we meteen allebei aan iemand denken. Kan hij een Rohloff-naaf in onze WTB-velgen inbouwen? Wat komt erbij kijken om een Rohloff-naaf te laten inbouwen? Welke keuzes zijn er, bijvoorbeeld voor shifters, schakelsysteem, het spannen van de ketting, welke uitvoering van de naaf heb je nodig en het belangrijkste: welke kleur kiezen we? Meer hierover in aflevering 2!
Ketting terugleggen en vuil uit de derailleurwieltjes peuteren. Is dit straks verleden tijd?
Kampeerwijzer 
Zeer interessant leesvoer Belle! Ik kijk al uit naar de volgende post!
Dag Belle. Jarenlang duizenden km met de Rohloff 14 in mijn Mango 69 gereden. Wat een gemak en nauwelijks onderhoud!! In een Velomobiel natuurlijk niet geruisloos. Keuze lijkt me dus niet moeilijk! Groeten Kees
De keuze voor een naafversnelling hing al een beetje in de lucht en de afweging is, zoals altijd, uitgebreid.
Onze ervaring: we hebben een stuk of wat vakantietochten gemaakt met onze rohlofftandem en dat reed heel goed (hoewel het met een derailleur ook goed ging). Tot onze verrassing hielden de wielen met 32 spaken het zonder probleem uit, terwijl voor een tandem 48 altijd de norm was. Waarschijnlijk is het achterwiel steviger doordat het bijna symmetrisch is gespaakt, er is immers geen ruimte nodig voor een pignon. Dat zou nog aan de voordelen van een versnellingsnaaf toegevoegd kunnen worden.
Een ander voordeel is dat je de ketting bij een versnellingsnaaf bijna helemaal kunt inpakken. Dat kan een groot verschil maken op slijtage door modder en zo, maar het is natuurlijk afhankelijk van je voorkeuren of je dat zou willen.
Dat stond al in het tabelletje, als op een na laatste punt in de linker kolom, dat het wiel er sterker van wordt. En is zeker ook voor mountainbikers en vakantiefietsers een belangrijk voordeel. Bedankt voor het naar voren brengen! Rohloff meldt dat een wiel met 32 of 36 spaken bijna zo sterk wordt als een wiel met 48 spaken (voor tandems). Het heeft er vooral mee te maken dat het wiel nu symmetrisch gespaakt wordt, in plaats van paraplugespaakt. Ook handig met spaken spannen: alle spaken hebben nu een gelijke spanning.